Uzunca bir aradan sonra tekrar beraberiz...
"Yeni sezonun ilk dersi" diyebileceğim bu yazıda, metodoloji hakkında biraz konuşmak istiyorum.
1. Yazılarımda "ahkam kesiyor" gibi yorumlanabilecek cümleler varsa da taaaa en başından beri söylüyorum, ne sahte bir tevazu içinde olacağım, ne de bilmediğim veya bildiğim konularda ahkam keseceğim... Ahkam kesen cümleler ise tamamen "samimi" yazabilme, sıkıcı olmama kaygısından kaynaklanıyor. Burası bir kitap değil, bir blog...
2. Bu blog DİLBİLGİSİ konularını aydınlatmaya yönelik yazılar içerir. Hiç bir şekilde Çerkesçe öğretmek iddaasında değildir. Zaten ben de hiç bir zaman ve hiç bir yerde Çerkesçeyi öğretme yetisinde olduğumu iddaa etmediğim gibi, Çerkesçe öğrenmekte olan biri olduğumu hep söylüyorum. İşi ciddiye alanlar, benim kariyerime veya Çerkesçe konusundaki referanslarıma değil, yazdıklarımın doğru olup olmadığına bakacaklardır...
3. Türkçe bilen insanlara hitap eden bu blog... doğal olarak Türkçe dilbilgisi ile karşılaştırmalı anlatımı esas almış olmakla beraber, hiç bir şekilde Türkçenin kuralları ile Çerkesçeyi açıklamaya çalışmamaktadır. Konunun iyi anlaşılması için Türkçeden örnekler verilmekte, sonrasında Çerkesçedeki benzer ve farklı yönler açıklanıp örnekler vererek anlaşılırlığı artırmaya çalışılmaktadır. Zaman zaman da bilgi değilse bile fikir sahibi olduğum, İngilizce, Arapça gibi başka dillerden de örnekler verilmektedir.
4. Her ne kadar, iddaalı olduğumu söylesem de, eleştirinin insanları geliştiren önemli bir güdüleme aracı olduğuna inanıyorum. Dilbilgisi üzerine yapılan her türlü olumsuz eleştiriye açık olduğumu, dahası bu eleştirilere ihtiyaç duyduğumu bir kez daha ilan ediyorum...
5. Dilbilgisi gibi son derece teknik bir konu, özellikle de dilbilimci olmayan bir kitleye anlatılırken, konular mümkün olduğu kadar basite indirgenmeli ve okuyucunun kafasındaki karmaşayı giderme nihayi amacına ulaşılmaya çalışılmalıdır ki mesafe katedilmiş olunsun.
6. Bu blog Çerkesçe öğretme iddiasında olmasa da "öğrenmek isteyenlere yol haritası olma" iddiasındadır. Çünkü Çerkesçe veya başka dilin genel olarak iki çeşit öğrenme yöntemi vardır. Birincisinde dilin konuşulduğu ortamda bulunmak ve "yaşayarak öğrenmek" tir. İkincisi ise bir ders mantığıyla konuları anlaşılır kılmak, sözlük kullanmak, bilgisayar gibi teknolojik ortamlardan da faydalanarak öğrenmektir. Çerkesçe nin en büyük sorunu birinci öğrenme yönteminin artık neredeyse imkansız olmasıdır. Malesef böyle ortamlar artık çok az bulunuyor ve herkesin böyle ortamda bulunma şansı olmuyor. Bu durumda ikinci yöntemi devreye sokmak gerekir ki, benim iddiam işte bu ikinci yöntemle Çerkesçe öğrenmek isteyenler bu blogta anlatılan konuları iyi kavramadan Çerkesçe öğrenemezler. Bu konuları kavradıktan sonra da konuyla ilgili bolca alıştırma yapmak, pratik yapmak, kelime öğrenmek vb gibi diğer konular çalışılmalıdır.
Neyse bu kadar gevezelikten sonra derse geçebiliriz....
Şimdiye kadar anlatılan konular, cümlenin yüklemi olan kelimeler üzerine idi.
İnanın bana yüklem üzerine söylenecek daha o kadar çok şey var ki...
Fakat, cümlenin diğer öğeleri hakkında bir şeyler söyleme vaktidir...
Zaten göreceksiniz ki, cümlenin diğer ögelerini anlatırken de bolca fiillerden bahsedeceğiz...
Hatta, cümlenin diğer öğelerinden bahsetmemizin esas amacı, gene fiilleri ve cümlenin yüklemini daha iyi anlayabilmek içindir desek yeridir...
Bir cümlede yüklemden başka neler bulunabilir önce onu inceleyelim. Sonra sırasıyla her dersimizde birini inceleyelim.
Bir cümlede yüklemden başka, özne, nesne, zarf tümleci ve dolaylı tümleç bulunabilir.
Bu dersimiz ÖZNE hakkında olacaktır...
Bu blogdaki derslerimizde NESNEL ÖZNE kavramını detaylıca anlatmıştık... geriye dönüp okuyabilirsiniz ancak sadece bu konuyu etraflıca anlattığım aşağıdaki linkteki yazıyı okumanızı tavsiye ederim. okuduktan sonra geri dönmeyi unutmayın lütfen...
http://www.cerkesyayurtseverleri.com/single.php?url=bana-oznesiz-bir-cumle-kurabilir-misin-abidin
bu blogu takip eden ve yukarıdaki yazıyı anlayan bir kişi cümlede "r" eki almış tüm kelimelerin cümlenin nesnesi veya nesnel öznesi olduğu sonucunu çıkartmış olmalıdır.
Nesnel özne kavramını iyi anladığınızı düşünerek devam edersek net olarak şu açıklamaları yapabiliriz.
1. Çerkesçede özne olan kelimenin sonuna "m" eki getirilir.
2. Belirgin Şahıs zamirleri "m" eki almazlar. 3. şahıs zamirleri ise abı, abıxem (ay, axem)şeklindedir.
3. Doğu diyalektinde özel adlara "m" eki getirilmez.
4. cümlenin öznesi tek bir kelime değil de, tamlama gibi bir kelime grubu ise gruptaki son kelimenin sonuna "m" eki getirilir.
5. Öznesinde (Nesnel özne) geçişli fiil soylu bir kelime bulunuyorsa bu kelimelerin önüne "zı" ekini alırlar.
Şimdi her maddeyi tek tek açıklayarak örneklendirelim...
1."m" ekinin birçok görevi vardır. İlki "özne eki" olmasıdır. Tabi ki burada bahsedilen gerçek öznedir. Nesnel özneler "r" eki alırlar.
köpek eti yedi = haM lır yişxas= хьэМ лыр ишхащ.
2. Belirgin şahıslar I. ve II. şahıslardır. se, we, de, fe zamirleri zaten belirgin oldukları için belirginleştirme eki olan "m" ekini almazlar. Belirgin olmayan III. şahıslar ise doğu diyalektinde abı ve abıxem şeklinde iken, batı diyalektinde ay ve axem şeklindedir.
o eti yedi = abı lır yişxas = абы лыр ишхащ
onlar eti yediler. abıxem lır yaşxas = абыхэм лыр яшхащ
ben et yedim = se lı sşxas =сэ лы сшхащ
3. Doğu diyalektinde (kaberdey) özel adlara "m" eki getirilmez. Özel adlar zaten belirgindir. Dolayısıyla belirginleştirme ekine ihtiyaç duyulmaz. Batı diyalektinde ise bu ek getirilir.
Ahmet lı yişxas = Ахьмэт лы ишхащ = Ahmet et yedi.
Ahmetım lı yişxığ = АхьмэтыМ лы ишхыгъ=Ahmet et yedi.
4. Tamlamalar tek bir kelime gibi işlem görürler.
güzel köpek eti yedi= ha daxeM lır yişxas = хьэ дахэМ лыр ишхащ
5. Esas dikkat edilmesi gereken madde işte budur. geçişli fiil soylu kelimeler zı ön eki alarak ad özelliği kazanırlar. Bu kelimeler özne görevinde bulunurlar.
elma yiyenler geldi = mıerıse ZIşxxeR kaqoas = мыlэрысэ ЗЫшххэР къэкlуащ.
elma yiyenler armut yemezler = mıerıse ZIşxxeM kuj yaşxınkım = мыlэрысэ ЗЫшххэМ къужь яшхынкъым
yukarıdaki iki örneği incelerken büyük harflere dikkat ediniz. Ayrıca gelmek fiilinin geçişsiz, yemek fiilinin geçişli olduğunu da dikkate alınız.
Geçişsiz fiiller ise Çerkesçede zaten isim gibidirler. Hatırlarsanız geçişsiz fiillerin cümlenin yüklemi olduğu durumlar ile isim cümleleri arasında hiç bir fark yoktu... Sanırım bu durumun sebebi şimdi daha iyi anlaşılacaktır...
Aşağıdaki örneklerde ise dönmek fiili geçişsiz, yemek fiili geçişlidir. Ancak gidenler kelimesi geçişsiz fiildir
gidenler elma yediler = qoaxeM mıerıse yaşxas = кlуaхэM мыlэрысэ яшхащ
son maddede kafa karıştıysa özetleyelim.
özne olan fiil soylu kelime geçişsiz ise zı ön eki almaz (qoxem,qoxer). Çünkü Çerkesçede geçişsiz fiiller zaten isim gibi işlem görürler... geçişli ise alır (zışxxem,zışxxer)
yüklem geçişsiz ise özne olan fiilimsi nesnel özne olacağı için sonuna r eki alır.
yüklem geçişli ise özne olan fiilimsi gerçek özne olacağı için sonuna m eki alır.
SAYGILAR...
