Bloğun sıkı takipçileri başlığa bakınca, "Bu adam, öznesi ve nesnesi aynı kişi olan fiillerin geçişsiz fiil olduğunu söylemişti. Şimdi noldu da dönüşlü fiil diyor?" dediklerini duyar gibi oluyorum.
Tamam tamam itiraf ediyorum. Hiç de duyar gibi olmuyorum. Hatta duyar gibi olabilir miyim diye kendimi çok zorladım da olmuyor. Bloğun sıkı takipçisi var mı ondan bile emin değilim.
Neyse, olay şudur:
Doğrudur, geçişsiz fiillerin öznesi ve nesnesi fiilin doğuşundan itibaren aynı kişidir. Geçişsiz fiillerde öznenin, "eylemi kendi üzerinde gerçekleştirme" durumu vardır.
Geçişli fiillerin ise öznesi ve nesnesi farklı farklı kişilerdir. Eylemi yapan özne ile eylemden etkilenen nesne ayrı varlıklardır. Dönüşlü fiil ise: geçişli fiillerde öznenin eylemi kendi üzerinde yapma durumudur. yani geçişli bir fiilin aldığı ekle değişime uğrayarak (anlam itibariyle) geçişsiz hale gelmesinden başka bir şey değildir. Tabiki bu değişim sadece anlam itibariyle bir değişimdir. Yapı itibariyle fiil hala geçişlidir.
Yani ana tablomuzu hatırlarsak fiiller Çeşitli ekler alarak sütunlar arasında ilerliyorlardı. İşte tam tersi yönde ilerleme durumuyla karşı karşıya gibi görünsek te yukarıda bahsettiğim gibi bu fiziki bir ilerleme olamaz. Çünkü sadece anlam itibariyle geçişsiz bir fiil oluşmakta ancak yapı itibariyle geçişli yapı korunmaktadır.
Bir açıklama belki faydalı olur. Geçişsiz fiillerde özne görevinde nesne eki vardı. Hatırlarsanız nesnel özne diyorduk. Yani nesne ve özne eki sadece bir ekti. Dönüşlü fiillerde ise nesne eki ayrıca vardır. Özne eki de ayrıca vardır. Ancak bu iki şahsın aynı şahıs olduğunu belirtmek amacıyla nesne eki her zaman için "ZI" dır.
sı jeyas = сы жэящ =uyudum (geçişsiz fiil sadece bir şahıs eki var o da nesnel özne)
zı p theş`as = зы п тхьэшlащ = yıkandın.(geçişli fiil biri nesne biri özne iki şahıs var. Nesne zı olduğu için nesne ile öznenin aynı kişi olduğunu anlıyoruz.)
Kafanızı yeterince karıştırdı isem örneklerle somutlaştırayım. Aslında anlattığım kadar zor olmadığını göreceksiniz.
yıkamak fiili nesne alan geçişli bir fiildir. yıkama eylemini yaptığınızda, orta yerde yıkadığınız bir nesne olmak zorundadır.
Tamam tamam itiraf ediyorum. Hiç de duyar gibi olmuyorum. Hatta duyar gibi olabilir miyim diye kendimi çok zorladım da olmuyor. Bloğun sıkı takipçisi var mı ondan bile emin değilim.
Neyse, olay şudur:
Doğrudur, geçişsiz fiillerin öznesi ve nesnesi fiilin doğuşundan itibaren aynı kişidir. Geçişsiz fiillerde öznenin, "eylemi kendi üzerinde gerçekleştirme" durumu vardır.
Geçişli fiillerin ise öznesi ve nesnesi farklı farklı kişilerdir. Eylemi yapan özne ile eylemden etkilenen nesne ayrı varlıklardır. Dönüşlü fiil ise: geçişli fiillerde öznenin eylemi kendi üzerinde yapma durumudur. yani geçişli bir fiilin aldığı ekle değişime uğrayarak (anlam itibariyle) geçişsiz hale gelmesinden başka bir şey değildir. Tabiki bu değişim sadece anlam itibariyle bir değişimdir. Yapı itibariyle fiil hala geçişlidir.
Yani ana tablomuzu hatırlarsak fiiller Çeşitli ekler alarak sütunlar arasında ilerliyorlardı. İşte tam tersi yönde ilerleme durumuyla karşı karşıya gibi görünsek te yukarıda bahsettiğim gibi bu fiziki bir ilerleme olamaz. Çünkü sadece anlam itibariyle geçişsiz bir fiil oluşmakta ancak yapı itibariyle geçişli yapı korunmaktadır.
Bir açıklama belki faydalı olur. Geçişsiz fiillerde özne görevinde nesne eki vardı. Hatırlarsanız nesnel özne diyorduk. Yani nesne ve özne eki sadece bir ekti. Dönüşlü fiillerde ise nesne eki ayrıca vardır. Özne eki de ayrıca vardır. Ancak bu iki şahsın aynı şahıs olduğunu belirtmek amacıyla nesne eki her zaman için "ZI" dır.
sı jeyas = сы жэящ =uyudum (geçişsiz fiil sadece bir şahıs eki var o da nesnel özne)
zı p theş`as = зы п тхьэшlащ = yıkandın.(geçişli fiil biri nesne biri özne iki şahıs var. Nesne zı olduğu için nesne ile öznenin aynı kişi olduğunu anlıyoruz.)
Kafanızı yeterince karıştırdı isem örneklerle somutlaştırayım. Aslında anlattığım kadar zor olmadığını göreceksiniz.
yıkamak fiili nesne alan geçişli bir fiildir. yıkama eylemini yaptığınızda, orta yerde yıkadığınız bir nesne olmak zorundadır.
Eğer yıkadığınız nesne kendiniz ise, yaptığınız eylem yıkaNmak eylemidir. yapılan iş tekrar yapan kişiye dönmüştür. yıkanmak fiili dönüşlü bir fiildir.
Öznesi ve nesnesi aynı şahıs olan fiillere dönüşlü fiil denir.
kaşımak- kaşıNmak
yalamak-yalaNmak
taramak - taraNmak
şxın = bir nesneyi yemek eylemi
s şxas = с шхащ= ben onu yedim.
wı s şxas= уы с шхащ = ben seni yedim.
ZI s şxas = зы с шхащ = ben beni yedim = kendimi yedim.
qon =gitmek, geçişsiz bir eylemdir. Nesnesi olmaz.
ğeqon=göndermek ğeçişli bir eylem.
b ğeqoas= б гъэкlуащ= sen onu gönderdin
sı b ğeqoas= сы б гъэкlуащ = sen beni gönderdin
ZI b ğeqoas= зы б гъэкlуащ = sen seni gönderdin=sen kendini gönderdin.
ğe dexen = güzelleştirmek, geçişli fiil
sı yi ğedexas = сы и гъэдэхащ = o beni güzelleştirdi.
wı yi ğedexas= уы и гъэдэхащ = o seni güzellleştirdi.
yi ğedexas= и гъэдэхащ = o onu güzelleştirdi (güzelleştiren o ile güzelleşen o başka kişiler.)
ZI yi ğedexas= зы и гъэдэхащ =o kendini güzelleştirdi. (güzelleştiren o ile güzelleşen o aynı kişiler.)
örnekler incelenirse dönüşlülük ekinin aslında bir nesne eki durumundaki "zı =зы" olduğu görülür. Aslında nesne ekinin "zı=зы" ya dönüşmesinden başka bir şey değildir. Fiil çekim programında geçişli fiillerin çekimleri incelenirse bu durum net olarak görülür.
Özellikle son örnekte bir farklılığa dikkat çekmek istiyorum.
3. şahısların belirgin olmayan şahıslar olması, nesne olan 3. şahıs ile özne olan 3. şahısların aynı kişi olma ve olmama durumlarını ortaya çıkartır.
Yani "o" diye bahsettiğimiz kişi, gene "o" diye bahsettiğimiz kişiyi etkileyen bir iş yapmıştır. o onu yemiştir, o onu göndermiştir, o onu güzelleştirmiştir.
işte eğer "o" lar farklı kişilerse normal şekilde nesne eki yerinde boşluk olarak çekilirken, eğer "o" lar aynı kişi ise nesne olan o yerine "zı" eki gelmektedir. Yani aslında Çerkesçede geçişli fiillerin çekiminde 3. şahıslar iki farklı şekilde çekilmelidir. Fiil çekim programında birinci durumdaki çekim yaptırılmaktadır. Açıklamadan yazmak istemedim programa...Programı henüz görmemiş olanlar programı indirmek ve kullanılışını öğrenmek için tıklayınız.
o beni gördü sı-yi-l'ağuas = сы и лъагъуащ
o seni gördü wı-yi-l'ağuas = уы и лъагъуащ
o onu gördü yi-l'ağuas = и лъагъуащ (o, başka birini gördü)
o kendini gördü. ZI-yi-l'ağuas = зы и лъагъуащ (o, kendini gördü) (зрилъагъуащ)
o bizi gördü dı-yi-l'ağuas = ды и лъагъуащ
o sizi gördü fı-yi-l'ağuas = фы и лъагъуащ
o onları gördü yi-l'ağuaxes = и лъагъуаxэщ
o beni yıkadı sı yi theş`as = сы и тхьэщlащ
o seni yıkadı wı yi theş`as = уы и тхьэщlащ
o onu yıkadı yi theş`as = и тхьэщlащ
o kendini yıkadı (yıkandı)ZI yi theş`as = зы и тхьэщlащ
o bizi yıkadı dı yi theş`as = ды и тхьэщlащ
o sizi yıkadı fı yi theş`as = фы и тхьэщlащ
o onları yıkadı yi theş`axes = и тхьэщlащ
Tabi 3. çoğul şahıs için de aynı durum söz konusudur.
Programa aşağıdaki örnek girişleri yaparak sonuçları incelemenizi tavsiye ederim. Özellikle son örnek olan küstürmek eylemi incelemeye değer bir fiildir. Belki daha sonra üzerinde konuşuruz.
türkçe göndermek yıkamak yıkatmak yemek küstürmek
çerkesçe гъэкlуэн тхьэщlын егъэтхьэшlын шхын хуэгъэгусэн
grup geçişli geçişli geçişli geçişli geçişli
Örneklerin çıktıları eğer dikkatlice incelenirse konunun ne kadar basit olduğu, benim anlatırken zorlaştırdığım görülecek ve bana kızılacaktır. SAYGILAR.....
qon =gitmek, geçişsiz bir eylemdir. Nesnesi olmaz.
ğeqon=göndermek ğeçişli bir eylem.
b ğeqoas= б гъэкlуащ= sen onu gönderdin
sı b ğeqoas= сы б гъэкlуащ = sen beni gönderdin
ZI b ğeqoas= зы б гъэкlуащ = sen seni gönderdin=sen kendini gönderdin.
ğe dexen = güzelleştirmek, geçişli fiil
sı yi ğedexas = сы и гъэдэхащ = o beni güzelleştirdi.
wı yi ğedexas= уы и гъэдэхащ = o seni güzellleştirdi.
yi ğedexas= и гъэдэхащ = o onu güzelleştirdi (güzelleştiren o ile güzelleşen o başka kişiler.)
ZI yi ğedexas= зы и гъэдэхащ =o kendini güzelleştirdi. (güzelleştiren o ile güzelleşen o aynı kişiler.)
örnekler incelenirse dönüşlülük ekinin aslında bir nesne eki durumundaki "zı =зы" olduğu görülür. Aslında nesne ekinin "zı=зы" ya dönüşmesinden başka bir şey değildir. Fiil çekim programında geçişli fiillerin çekimleri incelenirse bu durum net olarak görülür.
Özellikle son örnekte bir farklılığa dikkat çekmek istiyorum.
3. şahısların belirgin olmayan şahıslar olması, nesne olan 3. şahıs ile özne olan 3. şahısların aynı kişi olma ve olmama durumlarını ortaya çıkartır.
Yani "o" diye bahsettiğimiz kişi, gene "o" diye bahsettiğimiz kişiyi etkileyen bir iş yapmıştır. o onu yemiştir, o onu göndermiştir, o onu güzelleştirmiştir.
işte eğer "o" lar farklı kişilerse normal şekilde nesne eki yerinde boşluk olarak çekilirken, eğer "o" lar aynı kişi ise nesne olan o yerine "zı" eki gelmektedir. Yani aslında Çerkesçede geçişli fiillerin çekiminde 3. şahıslar iki farklı şekilde çekilmelidir. Fiil çekim programında birinci durumdaki çekim yaptırılmaktadır. Açıklamadan yazmak istemedim programa...Programı henüz görmemiş olanlar programı indirmek ve kullanılışını öğrenmek için tıklayınız.
o beni gördü sı-yi-l'ağuas = сы и лъагъуащ
o seni gördü wı-yi-l'ağuas = уы и лъагъуащ
o onu gördü yi-l'ağuas = и лъагъуащ (o, başka birini gördü)
o kendini gördü. ZI-yi-l'ağuas = зы и лъагъуащ (o, kendini gördü) (зрилъагъуащ)
o bizi gördü dı-yi-l'ağuas = ды и лъагъуащ
o sizi gördü fı-yi-l'ağuas = фы и лъагъуащ
o onları gördü yi-l'ağuaxes = и лъагъуаxэщ
o beni yıkadı sı yi theş`as = сы и тхьэщlащ
o seni yıkadı wı yi theş`as = уы и тхьэщlащ
o onu yıkadı yi theş`as = и тхьэщlащ
o kendini yıkadı (yıkandı)ZI yi theş`as = зы и тхьэщlащ
o bizi yıkadı dı yi theş`as = ды и тхьэщlащ
o sizi yıkadı fı yi theş`as = фы и тхьэщlащ
o onları yıkadı yi theş`axes = и тхьэщlащ
Tabi 3. çoğul şahıs için de aynı durum söz konusudur.
Programa aşağıdaki örnek girişleri yaparak sonuçları incelemenizi tavsiye ederim. Özellikle son örnek olan küstürmek eylemi incelemeye değer bir fiildir. Belki daha sonra üzerinde konuşuruz.
türkçe göndermek yıkamak yıkatmak yemek küstürmek
çerkesçe гъэкlуэн тхьэщlын егъэтхьэшlын шхын хуэгъэгусэн
grup geçişli geçişli geçişli geçişli geçişli
Örneklerin çıktıları eğer dikkatlice incelenirse konunun ne kadar basit olduğu, benim anlatırken zorlaştırdığım görülecek ve bana kızılacaktır. SAYGILAR.....
