Geçen dersimizde konum
ve durum bildiren eklere bir
giriş yapmış ve oluşan kelimeleri statik fiil olarak adlandırmıştık.
Bu kelimelerin Çerkesçede fiil olarak
adlandırılsalar da cümledeki kullanılışları itibariyle Türkçedeki isim cümlesi
dediğimiz yapıda kullanıldıklarından bahsetmiştik. Bu konuya biraz açıklık
getirmeye çalışalım.
Türkçe dil bilgisinde yüklemlerine göre
cümleler fiil cümleleri ve isim cümleleri şeklinde iki grupta incelenir.
Yüklemi isim olan cümlelere isim cümlesi
denir. "Öğrenci" kelimesi bir varlığın adı olan bir kelimedir.
yani isimdir. "Ben öğrenciyim" cümlesinin yüklemi isimdir. Bu kelime
isim cümlesidir. Mevcut bir durumu bildirir. Açtığımız zaman "ben öğrenci
olma durumundayım" anlamındadır. Sonuçta her kelime "olmak"
fiilini içinde barındırmaktadır.
Bu açıdan bakıldığında Türkçedeki
"isim cümleleri"nin Çerkesçedeki karşılığı statik fiillerdir
denilebilir. Çerkesçede öğrenci olma durumunu bildiren cümlenin yüklemi ile
kapının önünde oturuyor durumda olma durumunu anlatan cümlenin yüklemi aynı
yapıdadır. Bir elmanın kırmızı olma durumunu anlatan cümlenin yüklemi ile
elmanın ağaçta asılı durumda olmasını anlatan cümlenin yüklemi aynı yapıdadır.
Mıerıser pĺıĵṩ=мыlэрысэр плъыжьщ= elma kırmızıdır.(
mıerıse=elma, pl'ıj'= kırmızı)
mıerıser jiǵım pıtṩ = мыlэрысэр жигым пытщ = elma ağaçtadır.
ĵiǵım mıerıse pıtṩ. = жьигым мыlэрысэ пытщ = ağaçta
elma vardır.
ar yecaqoṩ= ар еджакlуэщ=o öğrencidir. (ar= o,
yecaqo= öğrenci)
Sanırım fiillerin sonundaki ṩ ekinin Türkçedeki karşılığının
"dir" olduğunu anlamışsınızdır. İngilizcedeki karşılığı ise
"am,is,are" olarak bilinen yardımcı fiillerdir. İlerdeki konularda
bu ek üzerinde de detaylı durmayı düşünüyorum.
Zamanlar konusunu işlemeye daha çok zaman
var. Ancak konunun tam yerine geldiğimiz ve anlaşılması kolay olduğu için bu
tür cümlelerin zamanları konusunda kısa bir açıklama yapmak yerinde olacak.
Türkçede bu tip fiillerin iki zaman formu
vardır. 1.Ağaçta elma var. 2.Ağaçta elma vardı. Eğer gelecek zaman formunu
kullanmak isterseniz olmak fiiline ihtiyacınız olacaktır. Ağaçta elma olacak.
Ağaçta elma olacaktı.
Aynı yapı Çerkesçede de bulunur. Biraz
önce yukarda anlattığımız fiilin sonuna ṩ ekinin getirildiği durum, şu anda içinde bulunulan durumu
anlatması sebebiyle şimdiki zaman formudur. ṩ ekinin T ye dönmesi ise geçmişteki bir durumu bildirir ve geçmiş
zaman formudur.
Jıg'ım mıerıse pıtT= Жыгым мыlэрысэ
пытТ = ağaçta elma
vardı.
Ar yecaqoT.= Ар еджакlуэТ = o öğrenciydi.
Türkçedeki gelecek zaman yapısıyla da
birebir aynıdır. Zaman konusuna henüz girmediğimiz için daha fazla
detaylandırmayalım. Zamanlar konusunda tekrar hatırlarız nasıl olsa....
Bu dersi kısaca özetlersek, durum-konum bildiren kelimeler ile
yüklemi isim olan kelimeler aynı yapıdadır. ve bu halleri ile sadece şimdiki
zaman ve geçmiş zaman formları vardır.
Ta en başında söylemem gereken bir konu
şimdi aklıma geldi. Her ne kadar aynı dil olsa da, Diyalektler arasında hem
ses, hem de bazı dil bilgisi kuralları bakımından farklılıklar vardır.
Benim yukarda anlattıklarım temel mantık anlamında Çerkesçenin bütün
diyalektleri için geçerli olmakla birlikte, zaman ekleri, dır eki gibi
konularda farklılıklar içerir. Ben doğu diyalektiğini (kaberdey) esas alarak
anlatıyorum. Batı diyalektiğindeki kullanılışlarını da ekleyebilirim. Ancak
karmaşa yaratmasından korkuyorum. Belki ilerde bir dersi tamamen doğu batı
diyalekt farklılıklarına ayırmak iyi olacaktır. Gelecek tepkilere göre
şekillendirmeyi düşünüyorum. Bir sonraki derste görüşmek üzere....
