Son yazımı tekrar okuduğumda lafı uzattığımı ama çok ta iyi
anlatamadığımı fark ettim. Affınıza sığınarak fiillerin gruplamasını çok genel
ve açıklayıcı olmaya çalışarak kısaca tekrar anlatacağım.
Çerkesçede fiile hem nesne hem tümleç(yönelme ve bulunma ekleri)
hem de özne ekleri ön ek olarak eklenir.
tümleç eklerinden sadece yönelme eki alma durumlarını dikkate
alarak gruplayacağız.
Her cümlede mutlaka bir özne olmak zorundadır. Ancak nesne ve
yönelme eki fiilin yapısına göre bulunmayabilir.
İşte fiilleri gruplarken tamamen bu açıdan bakacağız.
1. grup cümlelerde fiilin anlamı gereği, yönelme
eki ve nesne olamaz. Dolayısıyla sadece özne olur. (Nesnel özne) . Ben uyudum
olur ama ben evDEN uyudum. Ben evE uyudum. şeklinde cümle olmaz. Ben elmaYI
uyudum. ben armutU uyudum da olamaz. Bu cümlelerde ev= tümleç, elma, armut=
nesnedir. Yani bu tür cümlelerde "de, den" eki almış bir kelime veya
nesne durumundaki bir kelime olamaz. Dolayısıyla fiilde de bunların yansıması
olamaz. Geriye sadece özne kalıyor. O da nesnel öznedir.
Bu tip fiillerin kalıbı: nesne + tümleç + özne + fiil = nesne + fiil şeklindedir.
2. grup cümlelerde fiilin anlamı gereği,
nesne olmaz ancak tümleç(yönelme eki) olur.(öznesi Nesnel özne)
ben arabayA bindim. sen evE baktın. gibi cümlelerde yönelme eki
almış kelimeler bulunur. Ama nesne bulunmaz. Ben .........yı arabaya bindim.
gibi bir cümle olamaz.
Bu tip fiillerin kalıbı:
nesne + tümleç + özne + fiil
= nesne + tümleç + fiil şeklindedir.
3. grup cümlelerde fiilin anlamı gereği,
tümleç(yönelme eki) olmaz ancak nesne olur. (öznesi gerçek özne)
ben elmayı yedim. ben evi gördüm. gibi cümlelerde nesne olur.
Ancak bunlarda da yönelme eki almış bir fiil bulunamaz. Ben evi elmaya gördüm.
gibi bir cümle olamaz.
Bu tip fiillerin kalıbı: nesne + tümleç + özne + fiil = nesne + özne + fiil şeklindedir.
4. grup cümlelerde fiilin anlamı gereği,
tümleç(yönelme eki) de olur, nesne de olur. (öznesi gerçek özne) ben elmaYI evE
götürdüm. Sen armutU ağaçTAN kopardın. gibi cümlelerde hem yönelme eki almış
bir kelime, hem de nesne bulunur.
Bu tip fiillerin kalıbı: nesne + tümleç + özne + fiil şeklindedir.
Örnek cümleleri tamamen Türkçe olarak verdim ki daha kolay
anlaşılsın diye. Pratiklik kazanmak için örnek cümlelerin yüklemini hiç
değiştirmeden siz de başka cümleler kurmaya çalışın. Daha sonra da aynı grup
fiillerden başka fiiller bulmaya çalışın. Örneklerin Türkçe olmasında hiç bir
sorun yok. Olayı anlayalım yeter. Büyük bir iş başarmış oluruz. Fiil grupları
konusu Çerkesçe dil bilgisinin temelidir. Temel sağlam olursa diğerleri çorap
söküğü gibi gelecek. Siz de hayret edeceksiniz. Bu çorap kendiliğinden nasıl
sökülüyor diye....
