ÖZET

ilk iki yazımı saymazsak, ders niteliğinde 10 yazı yazmışım. Bu blogdan, hiç Çerkesçe bilmeyenlerin de yararlanabilmesi için mümkün olduğunca açıklayıcı olmaya çalışıyorum. Yazılarımı bir okuyucu gözüyle okuduğumda bilinçli olarak yüzeysel geçtiğim konuların haricindeki konuları fazlasıyla açıklamaya çalıştığımı fark ettim. Bu durum okuyucular için bazen sıkıcı olabiliyordur. Ben ilkokul öğretmeniyim. Ders anlatırken mesleğimde edindiğim tecrübelerim bazen işimi kolaylaştırsa da, çoğunlukla karşımdaki kişilere ilkokul çocuğu muamelesi yapmaktan kendimi alamıyorum. Eğer öyleyse üzgünüm ama daha akıcı anlatmaya çalışacağım.

İlkokul öğretmenliğinden edindiğim bir tecrübe de, ara sıra geriye dönük olarak konuları tekrar etmenin son derece faydalı olduğudur. Yazılar blogta duruyor isteyen geriye dönük olarak okuyabilir. Ancak benim yapmak istediğim genel bir özet sunmak.

Çerkesçenin en temel özelliklerinden biri, fiillere nesne, tümleç ve özne eklerinin eklenmesidir. Cümlenin ögeleri olan nesne, tümleç ve özne olan kelimelerin, fiilde ekler halinde yansımaları  bulunur. Tabiki her fiil nesne alamayacağı için, ve her fiil tümleç alamayacağı için, fiilleri

1.Sadece özne (nesnel özne) eki alanalar                   (hem geçişsiz olan, hem de vektörel olmayan)

2.Özne (nesnel özne) ve tümleç eki alanlar                 (geçişsiz ama vektörel olan)

3.Nesne ve özne (gerçek özne) eki alanlar                 (geçişli ama vektörel olmayan)

4.Nesne, tümleç ve özne (gerçek özne) eki alanlar     (hem geçişli hem de vektörel olan)

şeklinde gruplandırıyoruz.

1. grup fiiller nesne almayan geçişsiz ve vektörel olmayan fiillerdir. Çerkesçede bu tip fiillere nesne eki eklenir. Nesne alamayan fiillere nesne eki eklenerek özne görevi verilmiştir.

2. Birinci grup fiillerin tümleç eki alarak vektörel hale dönüşmüş halleridir. Tümleç ekleri tek bir tane değildir ve her birinin ayrı ayrı görevleri vardır.  İşin nerede, nereye, nereden, kim için yapıldığı gibi durumlarda kullanılan ekler hep farklı farklıdır. Kalın yazılanlar fiile vektörellik özelliği katarlar.

3.grup fiiller nesne alan geçişli fiillerin tümleç eki almamış halleridir. Sadece nesne ve özne eki alırlar.

4. grup fiiller 3. grup fiillerin tümleç eki almış halleridir. nesne, tümleç ve özne eki alırlar.

Bu dört grubun her birinden diğer gruplara geçişler olabilmektedir. Hangi fiillerin hangi gruplara hangi ekleri alarak geçtikleri ve bu geçişler sırasında anlamlarında nasıl değişiklikler olduğunu anlamak ise Çerkesçe öğrenmektir.

Her ne kadar uzun uzun anlattı isem de şimdiye kadar anlattıklarımın özetidir yukardaki fiil gruplandırması. Bu gruplarda bulunan fiilleri motomot Türkçeye çevirdiğinizde kesinlikle Çerkesçe konuşamazsınız. qon fiilini gitmek diye Türkçeye çevirirseniz hata yapmış veya en azından eksik bırakmış olursunuz. Çerkesçede bir fiilin anlamını öğrenirken hangi gruba girdiğini de kesinlikle öğrenmeli ve fiilin gerçek anlamını özümsemelisiniz.

İşte fiil gruplarını detaylı anlatmaya çalışmamın sebebi budur. Bu gruplar anlaşıldıktan sonra çok daha fazla örnek görebilecek ve cümle konusuna geçerek tam cümleleri daha iyi anlamlandırabileceğiz.

Bakış açısına göre Çerkesçedeki fiil sayısının,  diğer dillerin fiil sayılarının onlarca katı kadar olduğunu da, tam tersi onlarca kat daha az olduğunu da iddia edebiliriz. Eğer bir fiilin ekler alarak anlam değişimine uğramış gibi görünen her bir versiyonunu ayrı bir fiil sayarsanız Çerkesçede fiiller tahmin edemeyeceğiniz kadar çok olur. Tam tersi eğer kök halindeki bir fiili ve ek almış tüm versiyonlarını tek bir fiil sayarsanız, Çerkesçede fiil sayısı tahmin edemeyeceğiniz kadar azdır.

 Bizi ilgilendiren ise Çerkesçede fiillerin oluşum özellikleri iyi anlaşılır ve özümsenirse, kök halindeki 100-200 kadar fiilin gerçek anlamını öğrenmek Çerkesçede günlük konuşmalarda son derece yeterli olacaktır.