къы ön ekinin temelde iki görevi vardır. Bu görevleri
1. Vektörel fiillerde fiilin yöneldiği veya ayrıldığı 'yeri' göstermek.
2. Kılış ve durum fiillerini oluş fiiline çevirmek
Bu görevleri sırasıyla inceleyelim.
1. Vektörel fillerde fiilin yöneldiği veya ayrıldığı yeri göstermek.
Bilindiği gibi Çerkesçede ayrılma fiilleri ve yönelme fiilleri olarak sınıflandırdığımız vektörel fiiller vardır. Gene bilindiği gibi bu vektörel fiillerin yöneldiği ve ayrıldığı "yer" fiil gövdesinde ön ek olarak belirtilir.
КЪы ekinin referans noktası ise BURASI dır. Yani "sen" in ve "ben" im bulunduğumuz yerdir. Sonuç olarak, bir eylemin BU TARAFA doğru yapıldığı belirtilmek istendiğinde "къы" eki mutlaka kullanılır. Bana, sana, bize, size ve buraya doğru yapılan eylemlerde bu ön ek kullanılır.
шай КЪЫ-С-ху-икIэ = BANA (benim için) çay doldur.
ЩIакхъуэ КЪЫ-З-эт = BANA ekmek ver.
псы КЪэхь = (BURAYA) su getir.
2. Kılış ve durum fiillerini, oluş fiiline çevirmek.
Öznenin kendi iradesi dışında zamanla geçirdiği değişimi bildiren fiillere oluş fiilleri diyebiliriz. Çerkesçedeki bazı fiiller oluş fiilidir. фын(çürümek), жъэн (pişmek), лIэн (ölmek)...
Bu fiillerin önüne къы eki getirilemez. Zaten oluş fiilleridir. Ancak oluş fiili olmayan bazı kılış ve durum filleri önlerine къы eki getirilerek oluş fiiline dönüştürülür.
кIын = ayrılmak
и-кIын = içinden ayrılmak, çıkmak
къэ-кIын = iradesi dışında zamanla kendiliğinden çıkmak, (ot bitmesi)
е-уэн = (bir yere) vurmak
къэ-уэн = yıkılmak, patlamak,
лэжъэн = çalışmak
къэ-лэжъэн= makine çalışması.
